Op 23 februari 2023 kwam de adviescommissie Versterking Kennis Geschiedenis Voormalig Nederlands-Indië met een adviesrapport, waarin zij concludeerde dat de koloniale geschiedenis van Nederlands-Indië/Indonesië onderdeel moet worden van het curriculum. Deze geschiedenis wordt namelijk slecht gekend en erkend.

Zolang dit onderdeel van de geschiedenis nog niet is opgenomen in de eindtermen en kerndoelen van het vak, zullen docenten zelf de ruimte moeten vinden om deze geschiedenis toch te behandelen. Maar welke geschiedenis is dat precies? Welke perspectieven worden er verteld en waar komt de nadruk op te liggen? En welke opdrachten zijn er geschikt om dit verleden met leerlingen te behandelen? Deze vragen hebben we in deze workshop geprobeerd te beantwoorden.

Frans van Rumpt heeft ons verteld over zijn bijzondere project met Anne-Lot Hoek: een praktische opdracht voor VWO5. Leerlingen hebben hiervoor de podcast Strijd om Bali geluisterd, exclusief op Podimo. Esther Captain heeft verteld over het adviesrapport Deel en Verbind. Hanneke Tuithof vertelde ons over het proces en de uitkomsten van dit rapport voor het onderwijs. Tot heeft Sannah Löwik de didactiek behandeld en is hierover met de deelnemers het gesprek aangegaan.

Project Frans van Rumpt: PO 5V Revolusi! Onrust in de Indische Archipel.

Suggesties bij de opdracht:

• Een podcast, zoals Strijd om Bali, is een goede manier om met leerlingen de inhoud te bespreken. Het lezen van een heel boek is praktisch lastig.
• De werkvorm kan ook worden gegeven aan mavo 3-4. Dan moeten we vragen anders gesteld worden en kan het ook goed zijn om na te denken over de voorkennis. De perspectieven zijn nog steeds geweldig om leerlingen voor te leggen.
• De vragen die leerlingen moeten beantwoorden, zijn niet allemaal reproductief. Ze moeten ook analyseren en interpreteren.
• De opdracht kan ook creatief worden ingevuld, door leerlingen bijvoorbeeld een historische krant te laten maken aan de hand van deze personen of een andere verwerking. Doordat ze aantekeningen moeten maken bij de afleveringen, zijn ze goed in staat om hun kennis te gebruiken en te verwerken in een creatieve vorm.
• De lezing van Anne-Lot is een investering die de moeite waard is. Leerlingen stellen hele goeie vragen, op eigen initiatief. Natuurlijk moet je hen wel verplichten te komen, bijvoorbeeld door een vervangende opdracht te noemen als ze niet komen. Het blijven pubers.
• Tip kan zijn om in je curriculum ruimte te bieden voor verdieping. Frans heeft hiervoor 5% van het cijfer ingeruimd in hun curriculum.

Inhoudelijke onderdeel

Esther Captain en Hanneke Tuithof over het rapport Deel en Verbind.

Suggesties bij de bespreking:

• In de les kun je ruimte bieden voor multiperspectiviteit. Bijvoorbeeld door begrippen tegenover elkaar te zetten (Nederlands of Indonesisch perspectief):
  • Japanse bezetting of de Nederlandse bezetting (daarvoor)
  • Dekolonisatie-oorlog of Rekolonisatie-oorlog’ of Indonesische revolutie
  • ‘Politionele acties’ of vrijheidsstrijd (Kemerdekaan)
  • 1^e en 2^e Nederlands-Indonesische conflict of Agresi militer Belanda I+II
• In de klas moet je eigenlijk oog hebben voor assimilatie van verschillende groepen in deze ‘kwestie’. Indische mensen moesten gedwongen integreren. Molukkers zouden tijdelijk blijven en werden daarom ander behandeld. Deze tweedeling kan ook in je klaslokaal voorkomen.
• Het geluid van geweld is een boek waarin extreem geweld wordt beschreven in de Bersiap-periode. Het begrip is als enige woord in de Nederlandse historiografie beland en geldt niet voor de geschiedschrijving in Indonesië. Het oude beeld is dat extreem geweld alleen gericht was tegen de voormalige overheerser, maar dit was genuanceerder in de praktijk. Diverse groepen waren betrokken bij extreem geweld, helaas ook vaak tegen kinderen in deze fase.
• Het Indonesisch perspectief is veelal geschreven door militaire historici, dit gebeurde al in 1945. Het narratief is meestal een nationalistische.
• Door deze verschillende perspectieven kunnen leerlingen het ook als heel lastig ervaren. Een optie kan zijn hier een levenslijn-opdracht over te maken. Zie hiervoor actief historisch denken als voorbeeld.

Advies van jullie op basis van het rapport:

In je eigen lessen?

• Je kunt doelen opnemen in je PTA, bijvoorbeeld het stellen van ‘essentiële vragen’ vanuit een niet-westers perspectief.
• ‘Zaadjes’ planten door toch inhoudelijk in te gaan op dit onderwerp, bijvoorbeeld in tijdvak 10, en ook uit te wijden.
• Burgerschap adopteren en daar koloniaal verleden in opnemen. Maatschappijvakken in het algemeen kan veel met dit thema doen, bij aardrijkskunde bijvoorbeeld.

Advies aan de lerarenopleiding/nascholing?

• Als er wensen zijn? Laat het ons dan weten door te mailen naar nascholing-GKG@uu.nl

Advies aan het nieuwe kabinet?

•  Koloniaal verleden opnemen in het curriculum.
• Docenten zouden meer tijd moeten krijgen, zodat we verdieping kunnen aanbrengen.

Vakdidactische onderdeel

Suggesties bij opdracht Marieke Knoben:

• In de doelen worden de perspectieven op een normatieve wijze gesteld, maar het sluit beter aan op de kerndoelen van het rapport als dit wat opener wordt gelaten, zodat leerlingen ruimte hebben om ook te verschillen in meningen.
• Is een lastige opdracht voor onderbouwleerlingen. Veel leerlingen zijn in de onderbouw vooral nog bezig met kennis opdoen. Ook haken ze waarschijnlijk af omdat ze toch wel veel moeten lezen.
• Visuele bronnen kunnen ze goed indelen, dit zou je kunnen inzetten als opdracht: ordenen van beeldbronnen als onderbouwopdracht.

Suggesties bij opdracht van Sannah Löwik:

• De opdracht geeft leerlingen een heel mooi beeld van de historiografie. Er zit een drietrapsraket in: verleden (in twee stappen) en toekomst
• Voldoet aan de eisen van het rapport. Detail zou kunnen zijn om in de tijdlijn op begrippen te letten, bijvoorbeeld dat ‘Indonesië’ er nog niet was in de 16^de eeuw.
• Vraag 2 in de opdracht gaat over ‘betrouwbaarheid’, maar misschien is ‘bruikbaarheid’ beter. Een bron hoeft niet met de feiten te kloppen om een beeld te schetsen. Misschien kun je deze vraag wel samennemen aan het einde? Of betrouwbaarheid alleen op het eind?
• ‘Representativiteit’ vinden leerlingen lastig, maar gaat eigenlijk alleen op voor vwo-bovenbouw.

Suggesties bij de beeldopdrachten:

• Suggesties van documentaires:
  • Kleinkinderen van de oost
  • Bloedbroeders
  • Promises 
• Documentaire van De Oost: De film is 16+, laat dit zien in de klas?
• Toevoeging van statistisch materiaal om ‘objectiviteit’ toe te voegen. Dit kwam terug bij de vraag waarom een filmmaker een film maakt. 

• YouTube-filmpje in het Engels: Nederlandse/Engelse ondertiteling mogelijk.