Historische contexten

In schooljaar 2017–2018 heeft een commissie bestaande uit docenten en vakdidactici zich gebogen over de syllabus voor de eindexamens geschiedenis havo en vwo. Van het College voor Toetsen en Examens had zij de opdracht gekregen om onderhoud te plegen aan de bestaande syllabus. Dat heeft geresulteerd in een zevental nieuwe of herziene contexten. Deze vormen de basis voor het centraal eindexamen geschiedenis vanaf 2021 (havo) en 2022 (vwo). Dr. Hanneke Tuithof was voorzitter van de syllabuscommissie en heeft een artikel geschreven over de totstandkoming van de historische contexten. Dit artikel kunt u hier downloaden: Nieuwe Historische Contexten voor de eindexamens van havo en vwo_uit bundel Duitsland 1918-1991 DIA.

Workshop historische context Steden en Burgers 1050 – 1700

De workshop ‘Steden en Burgers in de Lage Landen 1050 – 1700’ geven we in samenwerking met Prof. dr. Maarten Prak. Hij heeft de drie deelvragen van de historische context inhoudelijk toegelicht. Allereerst ging hij per deelvraag in op de urbanisatie in die periode en de economische-, en staatkundige context. Daarna gaf Maarten voorbeelden van verschillende stadsbesturen en burgerlijke organisaties. Tot slot behandelde hij de kenmerkende aspecten die passen bij deze Historische Context.

PowerPoints:
–StedenLageLanden_dv1_2021
–StedenLageLanden_dv2_2021
–StedenLageLanden_dv3_2021

Literatuur algemeen:
-Wim Blockmans, Metropolen aan de Noordzee: De Geschiedenis van Nederland, 1100-1560 (Amsterdam: Prometheus, 2010).
-Anne-Laure Van Bruaene, Bruno Blondé en Marc Boone (red.), Gouden Eeuwen: Stad en samenleving in de Lage Landen 1100-1600 (Gent: Academia Press, 2016).
-Maarten Prak, Gouden Eeuw: Het raadsel van de Republiek (Amsterdam: Boom, 2013)

Literatuur burgerlijke cultuur:
-Frits van Oostrom, Wereld in woorden: Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1300-1400 (Amsterdam, Prometheus, 2013).
-Simon Schama, Overvloed en onbehagen: De Nederlandse cultuur in de Gouden Eeuw (1989).
-Kees Zandvliet, De 500 rijksten van de Republiek: Rijkdom, geloof, macht en cultuur (Zutphen: Walburg Pers, 2018)

Voorbeeldvragen: GS_vwo_Voorbeeldvragen_Steden_en_Burgers_Lage_Landen

Syllabus: Syllabus_geschiedenis_vwo_2023_versie_2_0915

Workshop Steden en Burgers 2.0

In de vernieuwde workshop over Steden en Burgers heeft Prof. dr. Maarten Prak de historische context toegelicht aan de hand van verschillende steden. Deelvraag 1 met de Vlaamse steden Atrecht, Gent en Brugge, deelvraag 2 met Utrecht en tot slot deelvraag 3 met ’s-Hertogenbosch.

PowerPoints:
–StedenLageLanden_2022dl1
–StedenLageLanden_2022dl2
–StedenLageLanden_2022dl3

Werkvormen

Tijdens onze workshops proberen we onder leiding van Hanneke Tuithof verschillende werkvormen uit die passen bij de historische context. Uit die besprekingen zijn enkele interessante opmerkingen gekomen. Hieronder kunt u de verschillende werkvormen downloaden en lezen welke opmerkingen collega’s bij deze werkvormen hebben gemaakt.

De drie-mannen-opdracht (Hanneke Tuithof):
–Alva voor opdracht drie mannen
–Drie-mannen uit HC steden en burgers 1050-1700 Hanneke Tuithof
–Karel V voor opdracht drie mannen
–Rembrandt voor opdracht drie mannen
-Deze opdracht werkt ook goed om de ontwikkelingen in de hele Historische Context te bespreken, vooral deelvraag 2 en 3 van de Historische Context.
-Deze opdracht kan ook met (regionale) historische personen die niet in de Historische Context staan gedaan worden om meer kleur te geven aan de Historische Context, met name belangrijk bij deelvraag 1.
-Deze opdracht zou ook met steden uit de Historische Context gedaan kunnen worden.

Voor de workshop Steden en Burgers heeft Ruben van Riel verschillende werkvormen gemaakt.

Mysteriewerkvorm ‘dood van Baljuw Jan’ (Ruben van Riel):
–Mysterie-Dood van baljuw Jan, no.6 (04-12)
-Er is niet één schuldige, elke schuldige heeft zijn of motieven. Het is bedoeld om te laten zien dat je uit bronnen meerdere perspectieven kunt halen.
-Kies als docent drie personen uit en verdeel die over de leerlingen en laat hen beargumenteren waarom die persoon het is.
-Leerlingen onderscheid laten maken in bronnen die achtergrond informatie geven en in bronnen die specifieke informatie over één persoon geven. Op deze manier leerlingen nog bewuster laten oefenen met het analyseren van bronnen.
-Een deelneemster heeft de werkvorm aangepast naar een rechtszaak. Bekijk de bewerkte werkvorm: dc 1 Mysterie-Dood van baljuw Jan – 3 lessen 2020-21 (1)
-Met deze bronnen kun je leerlingen laten proberen om machtsverhoudingen te laten ontrafelen. Welke groepen zijn er en hoe verhouden die zich tot elkaar?
– Werkvorm neemt alleen 3 lessen in beslag en dat is eigenlijk te groot. Als docent zou je de aanklacht ook zelf kunnen doen zodat je meer structuur geeft. Je kunt ook minder bronnen gebruik om tijd te besparen.

Werkvorm Ranking the Cities (Ruben van Riel):
–202106 – Tekstragment Antwerpen (vr 2)
-202106 – Tekstragment Brussel Late middeleeuwen (vr 2)
-202106 – Tekstragment Brussel Vroegmoderne tijd (vr 2)
–202106 – Tekstragment Gent (vr 2) 202106 – Tekstragment Utrecht Late middeleeuwen (vr 2)
–202106 – Tekstragment Utrecht Vroegmoderne tijd (vr 2)
-20210902 – Ranking the Cities – Invulschema tot 1500 (no.1)
–20210902 – Ranking the Cities – Invulschema vanaf 1500 (no.1)
–20210910 – Ranking the Cities – Docentinstructie (no.6)
– Het denken over abstracte termen wordt door deze opdracht enorm gestimuleerd. Wat zijn privileges? Wat is macht?
-Tip: als je leerlingen hebt die goed zijn in Engels, laat ze ook zoeken op Engelstalige Wikipedia.
-Er zit regelmatig verschil in terminologie tussen Vlaamse en Nederlandse steden.

Erik Denessen heeft een opdracht gemaakt waarbij leerlingen zich verdiepen in één van de steden. Leerlingen geven daarover een presentatie.
–opdracht ppt. stad late me
–Template Scoreformulier rubric de stad

Voor de workshop Steden en Burgers is dr. Hanneke Tuithof op bezoek geweest in het Noord Brabants Museum, daar heeft ze objecten uitgezocht die passen bij de historische context. Met die objecten heeft geschiedenisdocent Niels Reessink een werkvorm gemaakt die we samen hebben uitgeprobeerd.

Examentraining (Niels Reessink):
– Werkvorm HC Steden en burgers Noordbrabants museum
-Deze werkvorm is voor andere onderwerpen goed te gebruiken. Je kunt andere bronnen invoegen en het format blijven gebruiken.
-Op de website van Rijksmuseum kun je de collectie ook digitaal bekijken en je eigen studio maken. Die schilderijen kun je dan projecteren op het bord en samen met de leerlingen kenmerkende aspecten er aan gaan koppelen.
-In de praktijk doen we vaak al soortgelijke oefeningen (bronnen koppelen aan kenmerkende aspecten) maar nu doe je het heel systematisch en ben je er bewuster mee bezig.
-Je kunt ook de kenmerkende aspecten en de begrippen weg laten zodat leerlingen dat zelf moeten bedenken. Dan kun je de werkvorm uitvoeren vlak voor de toets zodat je kunt testen in hoeverre de leerlingen de kenmerkende aspecten en begrippen kennen.
-Leerlingen rondes uit de werkvorm van Niels Reessink als huiswerk laten voorbereiden en in les aan elkaar laten presenteren.
-De ronde over de deelvragen is wellicht wat eenvoudig voor vwo 6 en bij de ronde over begrippen zou je kunnen eisen dat ze meerdere begrippen toevoegen.  Of verbanden tussen bronnen laten aanleggen, welke passen bij elkaar? En bij de bronnen zou je nog meer betrouwbaarheidsanalyse kunnen toevoegen.
-Het is fijn dat je er iedere ronde iets dieper op in gaat. Hierdoor moet je steeds de bronnen opnieuw bekijken en zie je weer nieuwe dingen.
-Je kunt de werkvorm ook gebruiken voor een andere stad door de bronnen te vervangen zoals Haarlem.
-Er zijn meerdere antwoorden goed. Je kunt er voor kiezen de leerlingen één antwoord te laten geven of juist te laten zien dat er meerdere antwoorden goed zijn.
-In de opdracht wordt gevraagd om bronelementen. De kans is groot dat leerlingen dan alleen de tekstbron gebruiken. Je kunt ook vragen om beeldelementen zodat leerlingen de afbeeldingen ook daadwerkelijk gebruiken.
-Je zou ook de leerlingen de opdracht kunnen geven om de bronnen, kenmerkende aspecten en de bronnen te verdelen onder de drie deelvragen. Dan moeten de leerlingen echt alles gebruiken. Dat zou je dan ook als introductie van de historische context kunnen doen.

Hopelijk kunnen jullie deze werkvormen gebruiken in jullie lessen. Bijgestelde versies zouden wij graag ontvangen! Hetzelfde geldt natuurlijk voor andere werkvormen bij de Historische Context Steden en Burgers ‘1050 – 1700’.

Didactische tips en suggesties

• Verdiepende artikelen uit de thematische Kleio van zomer 2020 met daarbij oefenvragen zijn erg bruikbaar.
• De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland, heeft leuke kaarten en bronmateriaal die passen bij deze context.
• Vraag van Liesbeth Dirks om haar overzicht met bruikbare filmpjes aan te vullen op de website uu.nl/geschiedenisendidactiek zodat de vele abstracte begrippen uit deze Historische Context duidelijker gemaakt kunnen worden.
• Aandacht besteden aan de verschillende steden en aan regionale geschiedenis.
• Voldoende aandacht besteden aan de middeleeuwen. Wat is de setting op het moment dat de historische context begint? Denk aan begrippen als het feodale- en leenstelsel.
• Idee voor een werkvorm: expert-opdracht. Vier personen of steden kiezen. Leerlingen zoeken hun persoon of stad uit en moeten deze vervolgens vergelijken.
• Tip van Renée: filmpje Guldensporenslag. Mooie animatie van de Guldensporenslag. Engelstalig maar met een goede Nederlandse ondertiteling. https://www.youtube.com/watch?v=P5ksuFG8YaY
• Vergadering van de Staten-Generaal naspelen bij deelvraag 3, verhoudingen tussen gewesten en het conflict tussen stadhouder en raadspensionaris duidelijk maken. https://prodemos.nl/leren/de-grote-vergadering/
• De leeuw van Vlaanderen. Dat is een Vlaamse film over de Vlaamse steden die in opstand kwamen tegen de Fransen. Is wel een oude film (1985).
• DWDD tafelgesprek met Bart van Loo. Dit filmpje kun je gebruiken om de Bourgondiërs te introduceren. https://www.bnnvara.nl/dewerelddraaitdoor/videos/506862
• YouTube serie ‘bloei van de Middeleeuwen’. Bruikbare Vlaamse serie van de VRT.
  –https://www.youtube.com/watch?v=NDiAT1HDU08 over burgers.
  –https://www.youtube.com/watch?v=epgoFGMTFpE over ridders.
• Op TV Gelderland is een geschiedenisserie uitgezonden, onderstaande aflevering gaat over de moderne devotie: https://www.youtube.com/watch?v=RA0jOO3pAjg.
• Mysterie over de Hanze. https://geschiedenisendidactiek.wp.hum.uu.nl/lessen/mysterie-hanze/
• Verschillend collega’s hebben een bezoek gebracht of gaan een bezoek brengen aan Vlaamse steden zoals Brugge en Kortrijk.
• Om te vieren dat Utrecht 900 jaar geleden stadsrechten kreeg is er een project geweest om 900 Utrechters te interviewen. Het project: ‘gekomen om te blijven’. Er zitten ook veel historische personen tussen. Die interviews kun je gebruiken om leerlingen aspecten van de middeleeuwse stad eruit te laten halen. Hierdoor komen leerlingen in aanraking met persoonlijk verhalen en geeft die verhalen een gezicht. Kijk op: https://www.gekomenomteblijven.nl/
• Reisgids voor een stad maken. Daarbij leerlingen een onderwerp laten zien dat zij interessant vinden, bijvoorbeeld eten.

Links en websites

• In de Actief Historisch Denken bundels staan veel opdrachten die bruikbaar zijn bij de historische contexten. Kijk voor die bundels op de website van Koen Henskens: https://koenhenskens.jimdofree.com/

Steden en burgers (20 september 2024)

Prof. dr. Maarten Prak vertelde over burgerschap en had als casus een middeleeuwse bron uit Zwolle meegenomen. Truus van Bueren vertelde over haar bronproject en Martin Averdijk had hier een interessante levenslijnenopdracht bij gemaakt.

Presentatie: https://geschiedenisendidactiek.wp.hum.uu.nl/wp-content/uploads/sites/440/2024/11/PPT-WS-HC-SB.pdf

Hier volgen suggesties bij de opdrachten die we tijdens de workshop besproken hebben.

Lestipsuggestie; brongebruik over burgerschap en mechanismen van uitsluiting in de 17e eeuw, mooie brug naar hedendaagse vormen van uitsluiting in steden. ‘Minste tolerantie op plekken waar minste migranten zijn’ & ‘Minste tolerantie in de ‘meest’ democratische steden’.
Leestip: Hein de Haas: Hoe migratie echt werkt (22 migratiemythes)

Website Truus van Bueren komt binnenkort online met veel Middeleeuwse bronnen. Suggestie werkvorm klas: opvolgingsreeksen bestuderen. Op het stadhuis in Utrecht stonden lang ook de opvolgingsreeksen van bisschoppen, Karel V heeft die allemaal laten weghalen, dit is een mooi voorbeeld van de scheiding van de wereldlijke en kerkelijke macht.
Cultuurtip: Eind Oktober in Catharijneconvent: In de ban van de Middeleeuwen
Truus van Beuren website Medieval Memoria: https://memo.sites.uu.nl/nl/

Martin Averdijk heeft een levenslijnenopdracht gemaakt met behulp van bronnen uit de database van Truus van Bueren.
– Begrip kanunniken: liever in de begrippenlijst
– Beide figuren komen wel allebei uit de hogere standen, maar doordat de vraag is ga op zoek naar de ‘verschillen’, ga je ook heel specifiek op zoek naar ‘verschillen’ en lijkt het alsof er een duidelijk verschil is in de achtergrond van beide mannen, waarbij de een uit een geslacht van ‘geestelijken’ komt en de ander uit een geslacht van ‘stadhouders’. De ‘echte’ verschillen mogen nog iets duidelijker in de bronnen naar voren komen.
– Suggestie; laat leerlingen ook de beeldelementen herkennen: Hoed; een duidelijk teken dat je een leek bent, geestelijken hadden en kruinschering.
– Meer sturing in de eindvraag; zorgen dat leerlingen echt een duidelijk uitgebreid antwoord moeten geven op de laatste hoofdvraag.
– Suggestie voor vraag over kenmerkende aspecten: geef de K.A. er dan dus ook bij (net als op het examen).
– Tops: Hele motiverende opdracht; het gaat van makkelijker naar steeds moeilijker.