Geschiedenis en Didactiek

Geschiedenis en Didactiek

Geschiedenis en Didactiek > Taalgericht geschiedenisonderwijs

Taalgericht geschiedenisonderwijs

Workshop taalgericht geschiedenisonderwijs

Tijdens deze workshop hebben deelnemers informatie gekregen over de specifieke taalproblemen die leerlingen hebben bij het leren van geschiedenis. Bokjes theorie, uitwisseling van ervaringen en uitproberen van werkvormen/lesmateriaal hebben elkaar afgewisseld.

PowerPoints:
–ppt Taalgericht vakonderwijs 6 april

Workshop taalgericht geschiedenisonderwijs schrijven

Tijdens deze studiedag hebben we ons gericht op schrijfvaardigheid. We hebben gekeken hoe je de schrijfvaardigheid die leerlingen bij het vak geschiedenis nodig hebben kunt ontwikkelen en begeleiden. Het gaat dan om het formuleren van antwoorden op toetsvragen en het maken van Praktische Opdrachten.

PowerPoints:
–schrijfworkshop 6 april

Didactische tips en suggesties

Onder leiding van vakdidacticus geschiedenis dr. Hanneke Tuithof (Universiteit Utrecht) zijn er werkvormen en strategieën uitgeprobeerd die docenten kunnen gebruiken als je aandacht aan (vak)taal in jouw geschiedenisles wilt geven.

  • Uitgangspunt van taalgericht vakonderwijs is: ‘Door in je vaklessen aan taalvaardigheid te werken, versterk je ook het beheersen van vaktaal en historisch redeneren’.
  • Er is een vmbo school waar heel de school verplicht twee halve uren per week moet lezen. Schoolleiders, docenten en leerlingen. Het staat ook ingeroosterd.
  • Er is meerdere malen gesproken over samenwerking met sectie Nederlands. Hoe schrijf je teksten? Leerlingen teksten laten schrijven is sowieso een aanrader om met taal bezig te zijn.
  • Geschiedenisromans lezen en behandelen bij Nederlands en geschiedenis. Denk aan het boek Selma van Carolijn Visser, dat sluit ook mooi aan bij de historische context ‘China 1842-2001’.
  • ‘De reis van Syntax Bosselman: Verhalen over de slavernij’ is een boek van Arend van Dam. Mooi geïllustreerd en een goed boek om in de onderbouw samen met Nederlands te behandelen.
  • Leerlingen begrippen laten tekenen.
  • Als leerlingen antwoord geven, vragen of leerlingen dat antwoord willen herformuleren met een bepaald begrip.
  • Eindexamenklassen toetsen uit de onderbouw laten nakijken.
  • Kleine white boards en daarop punten bijhouden zodat er competitie ontstaat.
  • Oefenen met synoniemen.
  • Woordzoekers: definitie geef je en dan moeten de leerlingen het begrip opzoeken.
  • Kenmerkende aspecten ontleden, welke begrippen/woorden kun je wel of niet weglaten?
  • Samen met de leerlingen paragraven lezen. Leerlingen lezen vaak te vluchtig. Stilstaan bij belangrijke begrippen en die arceren.
  • Oefenen met hardop uitspreken zoals het woord abolitionisme. Dan merken leerlingen dat het moeilijk om uit te spreken. Dan blijft het hopelijk ook beter hangen. Oppassen dat een leerlingen zich dan niet lullig voelt, het moet positief zijn om een fout te maken zodat je er daarna samen naar kunt kijken.
  • Woorden laten hakken zoals de-,(kolonisatie) en re-,(volutie).
  • Digitale methodes hebben een voorleestool. Het luisteren van de tekst zorgt misschien voor meer feeling met de tekst.
  • Leerlingen laten spreken, het aan elkaar laten uitleggen. Op die manier aan taal werken. Vergelijk het meer met taalvakken waar leerlingen ook oefenen met de taal door te spreken.
  • 30 seconds spelen met begrippen. Er staat een 30 seconds spel over de historische contexten op de geschiedenis en didactiek website.

Onder leiding van vakdidacticus geschiedenis dr. Hanneke Tuithof (Universiteit Utrecht) zijn er werkvormen en strategieën uitgeprobeerd die docenten kunnen gebruiken als je aandacht aan schrijfvaardigheid in jouw geschiedenisles wilt geven.

  • We hebben gesproken over het niveau van de teksten die bij Nederlands gelezen worden. Staat vaak ver af van de leefwereld van leerlingen.
  • In het samenwerken met andere vakken loop je vrij snel tegen de organisatie aan.
  • Verschillende vakken gebruiken andere taal in schrijfopdrachten. Dat terwijl de opdrachten in beginsel allemaal hetzelfde zijn. Leerlingen herkennen dat echter niet door die verschillende taal. Het profielwerkstuk is een voorbeeld waarbij dat wel hetzelfde is voor alle vakken.
  • Oefenen met formuleren van antwoorden. Dat lukt vaak niet in ‘normale’ lessen omdat leerlingen dan niet geleerd hebben en niet genoeg kennis hebben. Dat doen de leerlingen vaak pas voor een toets maar dan wil je het eigenlijk al geoefend hebben.
  • Artikel uit de Kleio geeft begrippen die horen bij verschillende vaardigheden. Honing, T., & Wilschut, A. (2016). Taalsteun verbetert causaal redeneren: meer aandacht voor talige kant van oorzakelijk redeneren. Kleio, 57(7), 30-33.
  • Veel secties hebben het voornemen om met de sectie te inventariseren wat er in de verschillende jaren gebeurd. Op elkaar afstemmen en opbouw aanbrengen.
  • In alle leerjaren symbolen gebruiken om niet concrete woorden aan te geven. Cirkels om woorden als ‘ze’, ‘hun’ of ‘vroeger’ in toets antwoorden.
  • Een fragment waarbij een docent zijn leerlingen om van DAT naar CAT te komen (eerst in groepjes laten werken en daarna klassikaal bespreken). Komt uit het boek Text-Dependent Questions van Fisher & Frey. Eerste 2 of 3 minuten al genoeg: https://players.brightcove.net/268012963001/rJenILPQx_default/index.html?videoId=ref:cwn-fisher-frey-inpr-jvl3-BA00023&secureConnections=true&secureHTMLConnections=true&autoStart=false
  • Hoe representatief was een gedicht voor de Eerste Wereldoorlog? Leerlingen moeten begrippen uit de bron halen. In de les moeten leerlingen elkaars antwoord nakijken.
  • Betoog schrijven waarom een ‘held’ een standbeeld verdiend. Beargumenteren waarom die dat verdiend. Hoe zoek je informatie op en hoe moet je dat omzetten naar argumenten? Proberen een conclusie te schrijven die niet zwart/wit is maar argumenten voor en tegen geven. Beoordelen met een rubric. Je kunt de opdracht erg open geven door leerlingen personen uit alle tijdvakken te laten kiezen. Of je perkt het iets in door het binnen een historische context te gebruiken. De opdracht is onderaan de pagina te vinden.
  • Filmopdracht waarbij leerlingen een locatie in Utrecht moeten koppelen aan een kenmerkend aspect. Daarbij moeten leerlingen een verslag inleveren waarbij leerlingen moeten uitschrijven wat het verband tussen die locatie en kenmerkend aspect is. De sectie gaat daarvoor de schrijfkaders van pagina 25 gebruiken.
  • Leerlingen moeten één persoon pitchen die mee mag in de luchtballen. De opdracht is onderaan de pagina te vinden.
  • Een opdracht voor in de brugklas is het schrijven van een National Geographic. Duidelijke schrijfkades geven. Onderwerp is Romeins-Nederland. Leerlingen kiezen zelf een schrijfvorm op basis van een bron. Leerlingen schematiseren met begrippen uit het boek. Leerlingen schrijven een teaser en daarop geven andere leerlingen feedback.
  • Project nationalisme en Eerste Wereldoorlog. Kaart-, film-, en bronnenopdrachten. Schrijven van een krantenartikel waarbij zij zich moeten inleven in de centralen en geallieerden. Standplaatsgebondenheid naar voren laten komen. Beoordelen met een eenvoudige rubric. Zo’n opdracht is mooi om te combineren met Engels, Frans en Duits. Brieven laten schrijven in de betreffende taal.
  • Bij samenvatten vinden leerlingen het lastig om hoofd- en bijzaken van elkaar te scheiden. Het maken van een schema kan hierbij helpen.
  • De OUD-methode is heel erg nuttig. Schrijfhulp voor het beantwoorden van vragen. De lijst met begrippen is goed om te gebruiken, maar laat leerlingen hier ook aan werken; als een soort leerbriefje. Niet zomaar ‘over de schutting’ gooien, want dan raken leerlingen in verwarring.
  • Schrijfopdracht Johanneke Braam met rubrics:
    –https://geschiedenisendidactiek.wp.hum.uu.nl/lessen/schrijfopdracht-de-historische-canon/
    – https://geschiedenisendidactiek.wp.hum.uu.nl/lessen/canon-van-de-ddr/
  • Stappenplan voor een taal ondersteunde opdracht:
    – bied een schrijfkader
    – bieden van taalsteun door verplichte woorden te geven- schrijfstrategie bieden: stappenplan, modelteksten, sleutelschema’s en beoordelen
  • Rubrics maken is heel nuttig. Dit kun je ook samendoen met leerlingen, op de didactiekwebsite staan veel voorbeelden.
  • Je kunt bij de vraagsoorten van het examen taalsteun bieden, bijvoorbeeld de schietschijf-methode. In het midden de gebeurtenis en daaromheen bij- en hoofdzaken die leerlingen op de schijf zetten.

Literatuurtips:

Materialen

Workshop: begrijpend lezen

Ronald Veenstra vertelde over de interessante theorieën rond dit onderwerp, terwijl Mike Tuithof verschillende werkvormen besprak en ideeën uitwisselde over de didactische aanpak. Samen hebben we schoolboeken besproken en teksten geanalyseerd, wat leidde tot enkele interessante opmerkingen.

Presentatie

Hieronder volgen enkele suggesties bij de opdrachten en analyses die we tijdens de workshop hebben besproken.

We begonnen met het analyseren van verschillende lesmethodes:
“Ranking the Stars – lesmethodes”

  • Werkplaats: In het werkboek staan ‘bronnen’ en in het tekstboek ‘afbeeldingen’, wat verwarrend kan zijn voor leerlingen → probleem met scaffolding.
  • In de bovenbouw kun je leerlingen ook de syllabus geven, zodat de tekstuele ballast beperkt blijft.
  • Forum is een bovenbouwmethode die de syllabus aanhoudt. Deze is heel beknopt, wat een struikelblok kan vormen voor sommige leerlingen.
  • Memo: Leerlingen vinden het onderscheid tussen bron en leertekst lastig.
  • Memo (bovenbouw): Interessante casussen in de inleiding, maar sommige docenten vinden de methode juist te belastend.
  • Feniks: Zeer tekstueel. De Historische Contexten zijn goed uitgelegd, maar de tijdvakken worden te wollig gepresenteerd. Meerdere Kenmerkende Aspecten (KA) komen in één paragraaf aan bod, wat de verbanden duidelijk maakt, maar soms te hoog gegrepen is voor leerlingen.
  • Zelf een methode ontwikkelen: Tijdrovend, maar je kunt dan het beste van verschillende methodes kiezen.

Hoe lezen jullie tijdens de les?

  • Voorlezen (docent → visueel en auditief), of leerlingen tijd geven om zelf te lezen.
  • Leesbeurten waarbij leerlingen elkaar aanwijzen, ook leerlingen met dyslexie.
  • Gerichte opdrachten naast het lezen, bijvoorbeeld: “Lees de tekst, maak een tijdlijn, en leg uit hoe de Verlichting invloed had op de onafhankelijkheidsverklaring.”
  • Voorlezen is technisch lezen, maar het leidt niet per se tot begripsvorming. Stilte tijdens het voorlezen betekent niet dat leerlingen het begrijpen. Zijn leerlingen bezig met begripsvorming of met een sociaal proces?
  • Een schrijfopdracht gekoppeld aan het lezen stimuleert begrip. Reproductievragen leiden vaak tot het scannen van de tekst, maar een verhalende opdracht vergroot het begrip.

Suggesties voor lezen tijdens de les:

  • Neem een boek mee over Egyptische mythologie en lees zelf stukken voor. Laat een leerling tijdens de les een ander boek lezen en laat ze de opdrachten thuis maken.
  • Leesboeken in de klas die aansluiten bij historische thema’s, zodat deze ook bij Nederlands gelezen kunnen worden.

Lezen als een historicus (Stanford Universiteit). Link naar hun website: Digital Inquiry Group

  • We hebben twee opdrachten bekeken: een over de Sociale Kwestie van Bo van Leeuwen (vakdidacticus Radboud Universiteit) en een over China van Stanford.
  • Sociale kwestie in klas 2 behandelen, in klas 4 juist tussenvragen weglaten.
  • In de opdrachten staat nergens expliciet: “onderstreep, pak een pen, omcirkel etc.” → dit beïnvloedt de werkhouding van leerlingen.
  • De opdracht over China heeft een goede combinatie van context en feiten. De politiek, het sociale en het economische worden goed gekoppeld. Sterke opbouw van oppervlakkig naar diep lezen.

Koppeling leerlijn:

  • Koppel expliciet vaardigheden aan thema’s (bijv. WO I → causaliteit).
  • Denkprocessen in kaart brengen; schematisch de stappen van een proces weergeven. Venndiagrammen maken om teksten visueel weer te geven.

Tips voor het beantwoorden van vragen:

  • Herhaal je vraag.
  • OUD-methode: Omdat, Uitleg, Dus.
  • ABC-methode: Accuraat (feitelijk juist), Begrijpelijk, Compleet (afhankelijk van het puntenaantal).
  • Lessuggesties voor rijke teksten:
  • Er zijn veel teksten voor de brugklas, maar het is moeilijker om geschikte teksten voor klas 2 en 3 te vinden. Kijk bijvoorbeeld naar Historia / Historiek, ooggetuigen (voor klas 2 en 3). Ook Ooggetuigen van de geschiedenis van Geert Mak is een aanrader.

Wolvenhart gebruiken in de les?

  • Jammer dat het verhaal aan het einde wordt uitgelegd. Misschien is het een idee om het laatste deel juist weg te laten.
  • Laat leerlingen hetzelfde verhaal schrijven, maar vanuit een ander perspectief.
  • Verbind het verhaal over difterie in Alaska aan de coronapandemie.
  • Vervolgopdracht bij de spionduif: Wat zou er in de spionbrief hebben gestaan? Wat wilden de Duitsers verbergen voor de Britten?
  • Het verhaal over gorilla’s gebruiken als instapverhaal voor het thema Holocaust.
  • Koppel De hemelbeklimmers aan kritiek op het ancien régime. Verbind dit met de luchtballonwerkvorm (wie moet er uit de luchtballon?).

Andere interessante verwijzingen:

  • We hebben eerder een basisworkshop en een workshop over schrijven gegeven. Verslagen van deze workshops zijn te vinden op onze website: Geschiedenis en Didactiek
  • Luister naar de LLEARN-podcastaflevering: Taalgericht vakonderwijs & didactiek. In deze aflevering spreken Hanneke Tuithof en Thijs Risselada met Jannet van Drie (universitair docent UvA) en Hidde Wierda (docent geschiedenis CSB Amsterdam) over het belang van taalgericht vakonderwijs in het geschiedenisonderwijs, het curriculum en aanbevelingen voor docenten: LLEARN-podcast
  • Link naar kaders voor historisch redeneren (Van Boxtel & Van Drie, 2018): Historisch redeneren

Workshop: bovenbouw